Θεές με γενειάδες

http://www.parathyro.com/?p=11670 

Συνέντευξη στην Χριστίνα Λάμπρου

“Οι πλείστες θεότητες των Ελλήνων κατάγονται από τη Μέση Ανατολή και μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα μέσω της Κύπρου. Η Αφροδίτη δεν είναι Ελληνίδα θεά”. Η πρώην έφορος της Κυπριακής Συλλογής στο Μουσείο της Στοκχόλμης μιλά στο “Π”

Η Marie-Louise Winbladh έχει ζήσει για τρεις δεκαετίες πλάι στις εντυπωσιακές μορφές και τα αντικείμενα της αρχαίας Κύπρου ως έφορος της Κυπριακής Συλλογής του Medelhavsmuseet της Στοκχόλμης. “Για τριάντα χρόνια είχα την τύχη να είμαι υπεύθυνη των κυπριακών συλλογών. Αυτό μου δημιούργησε ένα πάθος για την Κύπρο, για τη συναρπαστική και δραματική ιστορία της”, λέει η ίδια, η οποία στο τελευταίο βιβλίο της με τίτλο “The Bearded Goddess. Androgynes, goddesses and monsters in ancient Cyprus” [Αρμίδα 2012] ανιχνεύει μια μοναδική, για την ίδια, πτυχή της κυπριακής τέχνης: “Το πιο σημαντικό μήνυμα του βιβλίου είναι η μοναδικότητα της Κύπρου, την οποία μπορεί να ανιχνεύσει κανείς σε πολλές πτυχές. Εμένα με ενδιαφέρει η αρχαιολογική της μοναδικότητα. Η Κύπρος είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο όπου συναντάμε ερμαφρόδιτες μορφές τόσο νωρίς, και αυτό συνεχίζεται μέχρι και τα Ρωμαϊκά χρόνια”.

Μια θεά, πολλά ονόματα

“Έβρισκα πάντα συναρπαστική τη μορφή της Γενειοφόρου Θεάς, του πολύ ιδιαίτερου αυτού αντικειμένου από την Κυπριακή Συλλογή στο Μουσείο της Στοκχόλμης. Η μορφή, ύψους 40 εκ., από τερακότα, έχει τα χέρια της υψωμένα σε μια στάση τελετουργική. Δεν μπορούμε όμως να πούμε αν πρόκειται για γυναικεία ή αντρική μορφή, γιατί συνδυάζει στοιχεία και από τα δύο φύλα: έχει γυναικείο στήθος αλλά και γενειάδα – το μουστάκι δεν φαίνεται πια, αλλά η γενειάδα είναι έντονα χρωματισμένη με μαύρο χρώμα, όπως και τα μακριά μαλλιά σε πλεξούδες. Στο πίσω μέρος δύο φίδια συμβολίζουν τα δύο φύλα της μορφής αλλά και τη δύναμη της αυτάρκειάς της [Τα φίδια στον αρχαίο κόσμο είναι θετικά στοιχεία, είναι προστάτες και σύμβολα δύναμης -ο συσχετισμός του φιδιού με το αμάρτημα συμβαίνει μόνο με την έλευση του χριστιανισμού].
Με αφετηρία λοιπόν το ενδιαφέρον μου για αυτό το ιδιαίτερο αγαλματίδιο, ξεκίνησα για να γράψω μια μικρή ιστορία της θρησκείας στην αρχαία Κύπρο. Είναι σημαντικό να πούμε ότι πάνω σε αυτό το θέμα υπάρχει ήδη ένα εξαιρετικό βιβλίο της Ζακλίν Καραγιώργη, για την Αφροδίτη. Το δικό μου βιβλίο αποτείνεται σε ένα ευρύ και όχι κατ’ ανάγκη εξειδικευμένο κοινό – με ενδιαφέρει και θεωρώ πολύ σημαντικό τον μέσο αναγνώστη”.

Ποιος ήταν ο ρόλος της σεξουαλικότητας στη θρησκεία των αρχαίων χρόνων;
Για τα πρώτα αντικείμενα δεν έχουμε γραπτές πηγές, έτσι μπορούμε μόνο να κάνουμε υποθέσεις. Φαίνεται όμως ότι η σεξουαλικότητα, ή καλύτερα η ιδέα της γονιμότητας, κατείχε πολύ κεντρική θέση. Στο βιβλίο μου γράφω για τον Ιερό Γάμο που έρχεται από τους Σουμέριους, μια τελετουργική σεξουαλική συνεύρεση ανάμεσα στον βασιλιά και την ανώτατη ιέρεια. Δεν ξέρουμε αν αυτή η συνεύρεση ήταν συμβολική, αν δηλαδή ο βασιλιάς συνόδευε το άγαλμα της ιέρειας ή αν ήταν μια σωματική σχέση. Αυτή η τελετή όμως εμφανίζεται στην Ουρούκ, τη Βαβυλωνία, τη Φοινίκη, και, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, στην Κύπρο, συγκεκριμένα στην Παλαίπαφο.
Στο βιβλίο σας αναφέρεστε στο ρόλο που διαδραμάτισε η Αφροδίτη στη μεταφορά θρησκευτικών στοιχείων από τη Μέση και Εγγύς Ανατολή στην Ελλάδα μέσω της Κύπρου.
Η Αφροδίτη, ή οι πρόγονοί της, προήλθαν από το Σουμέρ, όπου ονομαζόταν Ιναννά, και την Ασσυρία όπου ονομαζόταν Ιστάτ και αργότερα Αστάρτη. Η Αστάρτη λατρευόταν στο Κίτιον, τη σημερινή Λάρνακα. Το τμήμα Αρχαιοτήτων έχει κάνει ανασκαφές στην περιοχή και έφερε στο φως τον μεγαλύτερο ναό της Αστάρτης που έχει βρεθεί στον κόσμο μέχρι σήμερα! Το Κίτιον ήταν η πρώτη αποικία των Φοινίκων, μια αποικία εξαιρετικά ισχυρή την οποία ακολούθησαν πολλές άλλες. Στην Κύπρο, το όνομα Αφροδίτη ήρθε πολύ αργά -δεν το συναντάμε μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ. Όμως οι άνθρωποι λάτρευαν την Αστάρτη από το 1000 π.Χ. Η Αφροδίτη υπήρχε, υπήρχε όμως με άλλο όνομα. Όταν οι Φοίνικες λάτρευαν τη θεά της γονιμότητας στην Παλαίπαφο, την ονόμαζαν Αστάρτη, πιο πριν ονομαζόταν Παφία ή Κύπριδα. Αργότερα, όταν οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τη λάτρευαν στην Παλαίπαφο, την ονόμασαν Αφροδίτη. Βλέπετε; Η ίδια θεά, τα ίδια χαρακτηριστικά, διαφορετικά ονόματα.

Στο βιβλίο σας τονίζετε τον ενδιάμεσο ρόλο της θεάς της γονιμότητας, η οποία όχι μόνο κινείται ανάμεσα στους πολιτισμούς αλλά και ανάμεσα στο δύο φύλα. Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα;
Μπορούμε να σκεφτούμε τη γενειοφόρο Αφροδίτη, ένα άγαλμα της Ρωμαϊκής εποχής το οποίο γνωρίζουμε μόνο μέσα από περιγραφές αρχαίων συγγραφέων και το οποίο λατρευόταν στην Αμαθούντα. Αυτό ήταν ένα μαρμάρινο γλυπτό το οποίο λατρευόταν επίσης με το όνομα Αφρόδιτος. Η λατρεία της Γενειαφόρου Αφροδίτης, ή του Αφρόδιτου, μεταφέρθηκε στη συνέχεια στην Αθήνα. Το διάσημο ιερό στην Παλαίπαφο έκλεισε το 400 μ.Χ. με την επισημοποίηση του χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Αλλά η λατρεία της Αφροδίτης συνεχίστηκε. Στο σημείο του ιερού κτίστηκαν στη συνέχεια δύο εκκλησίες: η Παναγία η Γαλαταριώτισσα και η Παναγία η Αφροδίτισσα!
Τα ερμαφρόδιτα αγαλματίδια εμφανίζονται από τη Νεολιθική μέχρι τη Ρωμαϊκή εποχή. Ο ρόλος στις θρησκευτικές τελετές ήταν ο ίδιος σε κάθε εποχή;
Αρχικά, ο ρόλος τους ήταν στενά συνδεδεμένος με τη γονιμότητα, φτιάχνονταν για να προστατεύουν τις γυναίκες στην εγκυμοσύνη και τον τοκετό. Στη Χαλκολιθική εποχή βρίσκουμε μικρά σταυρόσχημα ειδώλια σε τάφους αλλά και σε ιερά. Παρά το ότι στα ειδώλια αυτά το σώμα είναι αρκετά ουδέτερο, οι μελετητές υποστηρίζουν ότι πρόκειται για γυναικείες μορφές σε καθιστή στάση τοκετού, όπου όμως το κεφάλι έχει το σχήμα φαλλού. Κάποια από αυτά είχαν μια τρύπα για να περνιούνται στο λαιμό ως περίαπτα ή προστατευτικά φυλαχτά. Στους τάφους συμβόλιζαν την αιωνιότητα, τη συνέχιση του κύκλου της ζωής.

Θεωρείτε ότι η συνύπαρξη αντρικών και γυναικείων χαρακτηριστικών στις μορφές αυτές συμβολίζει την ένωση των δύο φύλων, ή αποτελούν απεικονίσεις της ιδέας του ερμαφρόδιτου;
Δεν μπορούμε να ξέρουμε με βεβαιότητα, αλλά μπορούμε να κάνουμε υποθέσεις, και σίγουρα η ιδέα της ένωσης των δύο φύλων είναι ενδιαφέρουσα. Της ένωσης αλλά και της δύναμης που τους προσφέρει η αυτονομία τους. Μπορούμε για παράδειγμα να σκεφτούμε τα ευρήματα στην Αγία Ειρήνη από τις ανασκαφές της Σουηδικής Αποστολής, όπου η τοποθεσία ήταν αφιερωμένη σε κάποια ανδρική θεότητα. Εκεί, έχουμε ένα πλήθος από περίπου 2.000 ανδρικές μορφές: πολεμιστές, ιερείς και κένταυροι, και μόνο τέσσερις γυναικείες θεότητες. Είναι λοιπόν μια τοποθεσία αφιερωμένη στη λατρεία μιας ανδρικής θεότητας, αλλά η πιο σημαντική μορφή εδώ είναι και πάλι ερμαφρόδιτη.

Ποια είναι η σημασία αυτών των ευρημάτων σήμερα;
Ο Φρόιντ, ο οποίος δεν είναι πολύ της μόδας αυτήν τη στιγμή, γράφει πως από την αρχή υπήρχαν τρία φύλα. Το αρσενικό, το θηλυκό και το ερμαφρόδιτο. Στην πορεία της ανθρωπότητας, το τρίτο φύλο καταπιέστηκε σιγά-σιγά μέσα από τις κοινωνικές συμβάσεις. Στην αρχαία εποχή, το ερμαφρόδιτο ήταν κάτι πολύ ιδιαίτερο, συνδεδεμένο με τη λατρεία των θεών. Όχι μόνο δεν υπήρχε ο κοινωνικός αποκλεισμός που υπάρχει σήμερα, αλλά, αντίθετα, η ιδέα του ερμαφρόδιτου κατείχε μια πολύ ιδιαίτερη και σημαντική θέση στις κοινωνίες. Σήμερα έχουμε πολλά να μάθουμε από την αρχαία ιστορία.

+ Το βιβλίο “The Bearded Goddess. Androgynes, goddesses and monsters in ancient Cyprus” της Marie-Louise Winbladh κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Αρμίδα [2012]. http://armidabooks.wordpress.com/2012/02/02/the-bearded-goddess

Η Marie-Louise Winbladh, έχει επίσης γράψει τα ακόλουθα βιβλία:
“Cyprus – a Cultural Melting Pot”, Stockholm 1992 “The Cyprus Collections in Medelhavsmuseet”, Stockholm 1994
“Ancient Cults in Cyprus”, Stockholm 1995
“An Archaeological Adventure in Cyprus. The Swedish Cyprus Expedition 1927-1931″, Stockholm 1997 [Τρίγλωσση έκδοση - Αγγλικά, Σουηδικά, Ελληνικά]
“Minoans and Mycenaeans in west Crete. The Greek-Swedish Excavations at Chania”, Stockholm 2000
“Crete. Myths and Food in the Minoan World”, Stockholm 2004
“Cyprus. Love, cult and war”, Lund 2010

Tagged as: Αρχαιολογία